Türkiye, son yıllarda hem iç hem de dış politikada önemli değişimler yaşadı. Bu değişimler, Türkiye’nin Orta Doğu’daki konumunu ve imajını da etkiledi. Peki Türkiye, Orta Doğu’da bir rol model mi? Yoksa bu rolü kaybetti mi? Bu soruların yanıtları için, Türkiye’nin modernite ile barışık bir devlet inşa etme çabasını, Avrupa Birliği ile ilişkilerini ve Orta Doğu elitlerinin Türkiye hakkındaki görüşlerini inceleyelim.
Türkiye Modernite ile Barışık mı?
Türkiye, Cumhuriyet’in kuruluşundan beri modernite ile barışık batılılaşmayı temel ilke edinmiş bir ülke oldu. Modern bir devlet kurmaya ve onu işletmeye çalışan Türkiye, kuvvetler ayrılığına inanan ve demokratik değerleri benimseyen bir siyasi sistem geliştirmeye çalıştı. Ancak bu süreçte, Türkiye’nin karşılaştığı pek çok zorluk ve engel oldu. Geçmişte kusurlu bir demokrasi inşa eden Türkiye, darbeler, siyasi krizler, terör, ekonomik sorunlar ve insan hakları ihlalleri gibi sorunlarla mücadele etti.
Türkiye, bu sorunları aşmak için Avrupa Birliği reformlarıyla seviyesini ve çıtasını artırmaya çalıştı. Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başlayan Türkiye, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve temel özgürlükler alanlarında önemli adımlar attı. Bu adımlar, Türkiye’nin hem iç hem de dış politikada istikametini belirledi. Türkiye, az da olsa hep yavaş da olsa hep moderniteden, demokrasiden ve çoğulculuktan yanaydı ve o doğrultudaydı.
Ancak son yıllarda, Türkiye’nin bu istikameti değişti. Türkiye, modernite ile barışık batılılaşma ilkesinden uzaklaştı ve daha otoriter, milliyetçi ve muhafazakar bir siyasi sistem inşa etmeye başladı. Türkiye’nin Avrupa Birliği ile ilişkileri de geriledi ve müzakereler durma noktasına geldi. Türkiye’nin demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve temel özgürlükler alanlarında gerilediği uluslararası raporlar tarafından da belgelendi.
Türkiye Orta Doğu’da Rol Model mi?
Türkiye’nin Orta Doğu’daki konumunu ve imajını belirleyen en önemli faktörlerden biri de Orta Doğu elitlerinin Türkiye hakkındaki görüşleri oldu. Bu görüşleri öğrenmek için 2011-2016 yılları arasında 10 farklı Orta Doğu ülkesinde elitlerle yapılan bir araştırma projesi gerçekleştirildi. Bu proje, Türk dış politikasının röntgenini çeken ve uluslararası basın tarafından da ilgiyle takip edilen bir projeydi.
Bu projede şunu gördük: Türkiye, Orta Doğu elitleri için kıymetli mi? Kıymetli ise hangi alanda kıymetli ve neden kıymetli? Bu soruların cevabı şu oldu: Türkiye, Müslüman bir toplumla modernite ile barışık bir devlet inşa edip Avrupa Birliği istikametinde tam üyelik müzakerelerini yürütebildiği için bir rol model kabul ediliyordu. Yani Türkiye, İslamcı olduğu için değil, milliyetçi olduğu için değil, ne Osmanlıcı olduğu için değil, Müslüman bir toplumla modernite ile barışık Avrupa Birliği normlarında bir devlet ve toplum inşa etmeye çalıştığı için Orta Doğu elitleri tarafından bir rol model olarak kabul ediliyordu. Bu görüş, baskın bir şekilde ve ağırlıklı olarak ifade edildi.
Ancak bu görüş de zamanla değişti. Türkiye’nin Orta Doğu’daki Arap devrimlerine bakışı ve müdahalesi, Orta Doğu elitlerinin Türkiye’ye olan güvenini ve saygısını azalttı. Türkiye’nin bölgede daha agresif, ideolojik ve mezhepçi bir dış politika izlemeye başladığı algısı oluştu. Türkiye’nin iç politikada da demokratikleşmeden uzaklaştığı ve otoriterleştiği görüldü. Bu durum, Türkiye’nin Orta Doğu’daki rol model olma iddiasını zayıflattı.
Türkiye Rol Model Olabilir mi?
Türkiye, tekrar Orta Doğu’da rol model olmak istiyorsa, ne yapmalı? Bu sorunun cevabı şu: Türkiye, tampon bölge olmaktan kurtulup İslam coğrafyasına rol model olmak istiyorsa, başladığı bu projeyi devam ettirmeli ve Müslüman bir toplumla işleyen çoğulcu bir demokrasiyle barışık bir sistem inşa etmeli. Böylece hem dünyaya çok büyük bir katma değer sağlamış olacak hem de İslam coğrafyasına bir rol model kazandırmış olacak. Bu rol model, orijinal değil Avrupa Birliği’nden aldığı bir model olacak. Türkiye, hasbi bir model olmayacak ama bunu bir Müslüman toplumla yapmayı başardığı için kıymetli olacak.
Türkiye, Avrupa mı Asya mı yoksa Orta Doğu ülkesi mi? Türkiye, bir Avrupa ülkesi değil ama Türkiye için de Avrupa coğrafyasının değerleri ile barışmak ve çok geniş bir toplum kesimini barındıran çoğunluk değil ama geniş bir toplumsal mutabakat sağlamak önemli. Türkiye’nin hem kendisi hem de bölgesi için en iyi yolun bu olduğunu görmesi gerekiyor.
