Gıda fiyatları, hem üreticilerin hem de tüketicilerin hayatını doğrudan etkileyen önemli bir ekonomik göstergedir. Gıda fiyatlarının artması, hem üretim maliyetlerini hem de yaşam maliyetlerini yükseltir. Bu da enflasyonu tetikler ve satın alma gücünü azaltır.
Dünyada gıda fiyatları Ağustos ayında 2 yılın en düşük seviyesine indi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) yayınladığı rapora göre, gıda fiyat endeksi geçen aya göre %2.1, geçen yılın aynı ayına göre de %12 düşüşle 121.4 puana geriledi. Bu düşüşte, et, süt, ayçiçek yağı ve tahıl fiyatlarındaki gerilemenin etkisi büyük oldu. Sadece şeker ve pirinç fiyatlarında artış görüldü.
Türkiye’de ise gıda fiyatları 36 aydır aralıksız olarak artıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre, gıda enflasyonu Ağustos ayında aylık bazda %8.48, yıllıkta da %72.86 olarak gerçekleşti. Bu oranlar, hem ülke ortalamasının hem de dünya ortalamasının çok üzerinde.
Peki, gıda fiyatları dünyada düşerken Türkiye’de neden yükseliyor? Bu sorunun cevabını aramak için, çeşitli faktörleri incelemek gerekiyor.
Çiftçiler Zor Durumda
Türkiye’de gıda fiyatlarının yükselmesinin temel nedenlerinden biri, çiftçilerin zor durumudur. Çiftçiler, hem üretim maliyetlerinin hem de iklim koşullarının olumsuz etkisinden şikayet ediyorlar.
Üretim maliyetleri, gübre, tohum, ilaç, yakıt, elektrik, su gibi girdilerin fiyatlarının artmasıyla yükseliyor. Örneğin, gübre fiyatları son bir yılda %100’ün üzerinde arttı. Bu da çiftçilerin kar marjını azaltıyor.
İklim koşulları ise, kuraklık, sel, don, dolu gibi doğal afetlerle çiftçilerin ürünlerine zarar veriyor. Örneğin, bu yıl yaşanan kuraklık nedeniyle hububat üretimi %20 azaldı. Bu da çiftçilerin gelirini düşürüyor.
Çiftçilerin zor durumu sadece Türkiye’ye özgü değil. Dünyanın bazı bölgelerinde de benzer sorunlar yaşanıyor. Örneğin, ABD’de bu yıl yaşanan don olayları nedeniyle mısır ve soya fasulyesi üretimi zarar gördü. Bu da dünya piyasalarında fiyat artışlarına neden oldu.
Gıda Ürünlerindeki Fiyat Değişimleri
Türkiye’de gıda fiyatlarının yükselmesinin bir diğer nedeni, gıda ürünlerindeki fiyat değişimleridir. Gıda ürünleri, hem iç hem de dış piyasalardaki arz ve talep dengesine göre fiyatlanır. Bu da fiyatlarda dalgalanmalara neden olur.
Türkiye, gıda ürünlerinde hem üretici hem de tüketici bir ülkedir. Bazı ürünlerde fazla üretim yaparken, bazı ürünleri ithal etmek zorunda kalır. Bu da fiyatları etkiler.
Örneğin, Türkiye dünyanın en büyük zeytinyağı üreticilerinden biridir. Ancak, bu yıl yaşanan kuraklık nedeniyle zeytinyağı üretimi %40 azaldı. Bu da zeytinyağı fiyatlarını yükseltti. Bir markette 2 litrelik zeytinyağı 500 liraya kadar çıktı.
Öte yandan, Türkiye ayçiçek yağı ithalatında dünyanın en büyük ikinci ülkesidir. Ayçiçek yağı fiyatları ise dünyada son aylarda düştü. FAO’nun raporuna göre, ayçiçek yağı fiyat endeksi Ağustos ayında %8 geriledi. Bu da ayçiçek yağı fiyatlarını Türkiye’de düşürdü.
Gıda ürünlerindeki fiyat değişimleri sadece Türkiye’ye özgü değil. Dünyada da farklı ürünlerde farklı fiyat hareketleri görülüyor. Örneğin, FAO’nun raporuna göre, Ağustos ayında et fiyat endeksi %3, süt fiyat endeksi %4, tahıl fiyat endeksi %3.4 gerilerken, şeker fiyat endeksi %1.3, pirinç fiyat endeksi %9.8 arttı.
Enflasyon Hedefleri
Türkiye’de gıda fiyatlarının yükselmesinin bir başka nedeni, enflasyon hedefleridir. Enflasyon hedefleri, hem para politikasının hem de mali politikanın belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Enflasyon hedefleri ne kadar yüksek olursa, faiz oranları ve vergi oranları da o kadar yüksek olur. Bu da gıda fiyatlarını artırır.
Türkiye’de enflasyon hedefleri son yıllarda sürekli revize ediliyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı Orta Vadeli Program’a göre, 2021 yılı için enflasyon hedefi %16.2 iken, 2022 yılı için %14.1 olarak belirlendi. Ancak, TÜİK’in açıkladığı verilere göre, Ağustos ayında yıllık enflasyon %19.25 oldu. Bu da enflasyon hedeflerinin tutturulamadığını gösteriyor.
Türkiye’de enflasyon hedeflerinin tutturulamamasının nedenleri arasında, kur dalgalanmaları, bütçe açığı, cari açık, dış borç gibi makroekonomik sorunlar sayılabilir. Bu sorunlar hem maliyet enflasyonunu hem de talep enflasyonunu tetikliyor.
