Çin, Haziran ayında Orta Asya ülkelerinden doğal gaz ithalatını yüzde 19 artırarak enerji ihtiyacını karşılamaya devam ediyor. Çin ayrıca bölgeyle altyapı, eğitim ve ticaret alanlarında işbirliğini derinleştiriyor.
Çin’in Doğal Gaz Talebi Artıyor
Çin, dünyanın en büyük doğal gaz ithalatçısı konumunda. Çin’in doğal gaz talebi, ekonomik büyüme, hava kirliliğiyle mücadele ve kömürden daha temiz bir enerji kaynağına geçiş gibi faktörlerden dolayı artıyor.
Resmi gümrük verilerine göre1, Çin Haziran ayında 13,4 milyar metreküp (bcm) doğal gaz ithal etti. Bu rakam, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 19’luk bir artışa işaret ediyor. Çin’in doğal gaz ithalatının yaklaşık yarısı sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) formunda gelirken, diğer yarısı boru hatları aracılığıyla taşınıyor.
Çin’in boru hatlarıyla bağlı olduğu en önemli doğal gaz tedarikçileri Orta Asya ülkeleri. Haziran ayında Çin’in boru hatlarıyla ithal ettiği 5,785 milyar metreküp gazın1 yaklaşık yüzde 90’ı Türkmenistan, Rusya, Kazakistan ve Özbekistan’dan geldi. Bu ülkeler arasında en büyük paya sahip olan Türkmenistan, Haziran ayında Çin’e 2,69 milyar metreküp gaz sattı.
Çin ve Orta Asya Arasında Altyapı İşbirliği
Çin ve Orta Asya arasındaki doğal gaz ticareti, bölgesel altyapının geliştirilmesine de katkı sağlıyor. Çin’in Orta Asya’ya uzanan en önemli boru hattı projesi olan Orta Asya-Çin Boru Hattı (CAGP), 2009 yılında faaliyete geçti. Bu boru hattı Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan’dan geçerek Çin’e ulaşıyor. Boru hattının dördüncü hattı olan Hat D ise Tacikistan üzerinden geçiyor ve inşaat aşamasında.
Çin ayrıca Orta Asya ülkeleriyle diğer altyapı projelerinde de işbirliği yapıyor. Örneğin, Tacikistan Devlet Başkanı Emomali Rahmon’un oğlu ve varisi Rustam Emomali, 23 Ağustos’ta Çin’e yaptığı resmi ziyarette altyapının geliştirilmesine yönelik çeşitli anlaşmalar imzaladı. Bu anlaşmalar arasında Tacikistan ile Çin arasındaki Kulma-Karasu sınır kapısının onarımı ve Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’deki yol onarımı da yer alıyor.
Tacikistan ayrıca uzak Gorno-Badakhshan bölgesinde 227 milyon dolarlık bir yol iyileştirme girişimini ilerletmek istiyor2. Bu proje, Çin-Avrupa ticaretinde kara taşımacılığı seçeneklerini genişletmek için tasarlandı. Rus haber ajansı TASS’ın bildirdiğine göre, Tacikistan’ın bu girişimi nasıl finanse edeceği henüz belli değil.
Çin ve Orta Asya Arasında Eğitim ve Ticaret İlişkileri
Çin ve Orta Asya arasındaki işbirliği sadece enerji ve altyapı ile sınırlı değil. Çin aynı zamanda bölgeyle eğitim ve ticaret alanlarında da ilişkilerini geliştiriyor.
Khovar haber ajansının haberine göre, Tacik öğrencileri madencilik sanayii sektöründe eğitmek için yeni bir eğitim değişim programı başlatılıyor. Tacikistan Madencilik ve Metalurji Enstitüsü, Çin Petrol ve Gaz Üniversitesi ile Tacik öğrencilerin iki yıl boyunca Madencilik ve Metalurji Enstitüsü’nde ve ardından iki yıl daha Çin üniversitesinde eğitim görmelerini öngören bir anlaşma imzaladı. Çin diploması alan Tacik öğrenciler, hem Tacikistan hem de Çin’de çalışma imkanına sahip olacaklar.
Kazakistan ise Çin’e gıda ihracatını artırmaya odaklanıyor. Tarım Bakanlığı basın servisi, Kazak yetkililerin ihracatı engelleyen lojistik konuları görüşmek üzere Çin gümrük servisi temsilcileriyle bir araya geldiğini bildirdi. Tarım Bakanlığı yetkilisi Baurzhan Abyzbaev, Kazakistan’ın “veterinerlik hizmet sisteminin denetimini” yürütmeye hazır olduğunu ifade etti. Ayrıca Kazak yetkililer Çin’e kolza tohumu, bezelye ve mercimek ihracatının artırılmasıyla ilgilendiklerini ifade etti.
Bu arada, Kazakistan’dan Çin’e yapılan buğday ihracatı geçen yıl toparlandı ancak hâlâ 2020-21 toplamlarının gerisinde kalıyor. Kazakistan, 2022-23 arasındaki 10 aylık “pazarlama döneminde” 273.000 ton buğday ihraç ederken, önceki yılın pazarlama döneminde yalnızca 22.380 ton buğday ihraç etti. En son rakamlar hâlâ Kazakistan’ın 2020-21’de Çin’e sevk ettiği 301.000 tonun üzerinde rakamın izini sürüyor. Devlet şirketi QazTrade’e göre, 2022-23’te Kazakistan’dan Çin’e gönderilen buğdayın ortalama fiyatı ton başına 270 dolardı; bu miktar, 2021-22’de ton başına 310 dolar olan rakamdan yüzde 13 daha düşüktü.
Özbekistan da demiryolları aracılığıyla Avrupa’ya yönelik ihracatını genişletme fırsatlarını araştırıyor. Özbekistan Demiryolları Başkan Yardımcısı Laziz Kudratov, Özbekistan’ın Avrupa pazarına erişimini kolaylaştırmak için Türkmenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile işbirliği yapmak istediğini söyledi. Kudratov, Özbekistan’ın Hazar Denizi üzerinden Avrupa’ya demiryolu taşımacılığı yapabileceğini belirtti.
