Eşekler, insanlık tarihinin en eski ve en sadık dostlarından biri. Atgiller familyasının evcilleştirilmiş bir türü olan eşekler, bin yıllardır insanların üretim sürecine katkıda bulunuyor. Eşeklerin ilk kez milattan önce 3000’lerde Mezopotamya veya Mısır’da evcilleştirilip dünyaya yayıldığı biliniyor. Ülkemizde de tarım başta olmak üzere kırsal alanda taşımacılıkta kullanılıyor. Ancak ülkemizde son yıllarda eşek popülasyonunda ciddi bir düşüş yaşanıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı rakamlara göre, 1991 yılında 943 bin 751 olan eşek sayısı, 32 yıl sonra 86 bin 455’e gerilemiş durumda. Peki, eşeklerin nesli tükeniyor mu? Türkiye’de eşek nüfusunda şaşırtıcı düşüşün nedenleri neler? Bu yazımızda bu soruların cevaplarını arayacağız.
Eşek Nüfusundaki Azalışın Nedenleri
TÜİK’in verilerine göre, son 2 yıldaki eşek nüfusundaki azalış bir hayli dikkat çekici. 2020’de 108 bin 346 adet eşek, sadece iki buçuk yılda 21 bin 891 eksilerek 86 bin 455’e düştü. TÜİK verilerine göre düşüş bu şekilde devam ederse, eşek nüfusu 2030’a kadar yok olacak. Akıllara takılan soruysa, 32 yılda 857 bin 296 eşeğin nereye kaybolduğu.
Eşek nüfusundaki azalışın birçok nedeni olabilir. Bunlardan bazıları şunlar:
Tarım ve kırsal alanlardaki dönüşüm: Tarım sektöründeki teknolojik gelişmeler, kırsal alandaki yaşam koşullarının zorluğu ve kentlere göç, eşeklerin kullanım alanlarını daralttı. Eski zamanlarda tarlalarda, bahçelerde, köy yollarında sıkça görülen eşekler, artık nadir rastlanan hayvanlar haline geldi. Eşek sahipleri de hayvanlarına bakmakta zorlanmaya başladı.
Eşek derisi ticareti: Eşek nüfusundaki azalışın bir diğer önemli nedeni de eşek derisi ticareti. Çin’de eşek derisinden yapılan ve bazı hastalıklara iyi geldiğine inanılan ejiao adlı jöleye talebin artması nedeniyle dünyada eşek nüfusu tehlikeye girdi. İngiltere merkezli eşekleri koruma örgütü Donkey Sanctuary’nin yayımladığı rapora göre, dünyada 44 milyon eşek yaşıyor. Ancak Çin tıbbında yaygın olarak kullanılan eşek derisine yönelik talebi karşılamak için yılda 4,8 milyon eşeğin kesilmesi gerekiyor. Brezilya’da eşek nüfusu 2007’den bu yana yüzde 27 azaldı. Bu oran Botsvana’da yüzde 37, Kırgızistan’da yüzde 53. Kenya ve Gana’da da eşek derisi ticareti nedeniyle hayvanların nüfusu hızla azaldığı belirtiliyor. Donkey Sanctuary’ye göre eşek ticareti için zorlu yolculuklara çıkarılan hayvanların aç ve susuz bırakıldığı ve beşte birinin yolda öldüğüne dikkat çekiliyor. Türkiye’de de eşek derisi ticareti yapan kaçakçılar olduğu iddia ediliyor. Bazı eşek sahipleri, hayvanlarının çalındığını veya kesim için satın alındığını söylüyor.
Eşeklerin korunmasızlığı: Eşek nüfusundaki azalışın bir başka nedeni de eşeklerin korunmasızlığı. Eşekler, genellikle sahipsiz, bakımsız ve yetersiz beslenme koşullarında yaşıyor. Eşeklere yönelik şiddet, işkence ve kötü muamele vakaları da sıkça duyuluyor. Eşeklerin sağlık hizmetlerine erişimi de kısıtlı. Eşeklerin aşılanması, kısırlaştırılması ve tedavisi için yeterli kaynak ve personel bulunmuyor. Eşeklerin korunması için yasal düzenlemeler de yetersiz. Eşekler, hayvan hakları kanununda tanımlanan evcil hayvanlar kategorisine girmediği için, eşeklere yönelik suçlara karşı etkin bir yaptırım uygulanmıyor.
Eşek Nüfusunun Artırılması İçin Neler Yapılabilir?
Eşek nüfusundaki azalış, hem eşeklerin hem de insanların geleceği için ciddi bir tehdit oluşturuyor. Eşekler, ekolojik dengenin korunması, biyolojik çeşitliliğin artırılması ve kültürel mirasın yaşatılması açısından önemli bir rol oynuyor. Ayrıca eşekler, kırsal alanda yaşayan insanların geçim kaynağı, ulaşım aracı ve sosyal destek sağlayıcısı olarak da değerli bir varlık. Eşek nüfusunun artırılması için şu adımlar atılabilir:
Eşek derisi ticaretinin önlenmesi: Eşek derisi ticareti, eşek nüfusunu tehdit eden en büyük faktörlerden biri. Bu ticaretin önlenmesi için uluslararası düzenlemeler yapılmalı ve eşek derisi ihracatına sınırlama getirilmeli. Ayrıca eşek derisi ticareti yapan kaçakçılara karşı etkin bir denetim ve cezai yaptırım uygulanmalı. Eşek sahipleri de hayvanlarını kesim için satmamalı veya çalınmasına karşı korumalı.
Eşeklere yönelik farkındalık ve eğitim çalışmaları: Eşeklere yönelik farkındalık ve eğitim çalışmaları, eşek nüfusunu artırmanın bir diğer yolu. Eşeklere yönelik şiddet, işkence ve kötü muamele vakalarının önlenmesi için toplumda eşek sevgisi ve saygısı aşılanmalı. Eşek sahiplerine de hayvanlarına nasıl bakacakları, nasıl besleyecekleri, nasıl sağlık hizmeti alacakları konusunda bilgi verilmeli. Eşeklerin korunması için gönüllü kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve hayvan hakları savunucuları da desteklenmeli.
